ANNE BABA TUTUMLARI

ANNE-BABA TUTUMLARI

Anne-baba tutumu, anne-babanın, karşılıklı iletişim esnasında, çocuklarına yönelttikleri tutum ve davranışlarının bütünüdür. Çocukların bütün olarak sağlıklı bir gelişim göstermesi için, anne-baba tutumunun belirleyen iki temel husus vardır. Bunlardan ilki, anne-babanın çocuğa gösterdiği destek, sevgi, ilgi, kabul ve yakınlık; ikincisi de anne babanın çocuğa koyduğu kontrol yani çocuğa çizdiği sınırlardır. Bu hususların tamamı anne-baba tutumları olarak ifade edilir. Anne-baba tutumları, çocuk ile anne-baba arasındaki ilişkinin yoğunluğunu ve niteliğini belirlemektedir. Anne-baba tutumları 6 genel başlık altında toplanabilmektedir:

1. Aşırı koruyucu tutum

2. İzin verici tutum

3. İlgisiz tutum

4. Otoriter-baskıcı tutum

5. Dengesiz ve kararsız tutum

6. Demokratik tutum

Aşırı Koruyucu Tutum

Çocuğa, gerekli olanın üstünde özen, ilgi ve bakım göstermedir. Bu tutumda anne-baba, çocuğunun her ihtiyacını karşılarken; çocuğun yaşının gerektirdiği davranışları yapmasına fırsat vermemektedir. Bu tutum daha çok, anne-çocuk ilişkisi içerisinde gözlenmektedir. Bu tutumdaki bir anne çocuğu ile duygusal olarak bütünleşmiş haldedir. 2 yaşında çatal bıçak kullanabilecek olan çocuğunu, 6 yaşında hala kendisi ağızdan besleyen ya da yine bu yaşa kadar çocuğuna püre haline getirdiği besinler yediren anneler, bu tutuma örnek gösterilebilmektedir.

Çocuğun kendine olan güveni, kendi başına başarabildikleri oranında gelişmektedir. Anne-babanın aşırı koruyucu yaklaşımı ise, çocuğun özerk ve kendi kendine yeten bir birey olmasını engeller, çocuğun bağımlı bir kişilik geliştirmesine sebep olur. Bu tutum sahibi anne-babaların çocuklarının sosyal gelişimlerinde ciddi sıkıntı yaşanmakta ve bu çocukların yaşıtları ile ilişkilerinde sorunlar yaşadığı gözlenmektedir. Ayrıca bu tutum kimi zaman, çocukta isyankar davranışlara yol açmaktadır.

İzin Verici Tutum

Bu tutum, çocuğa yüksek düzeyde sevgi gösterme ve çocuğu fazla kontrol etmeme ile karekterizedir. Anne-baba "çocuğum üzülmesin, psikolojisi bozulmasın" kaygısı ile çocuğuna fazla kural koymaz. Aynı zamanda bu tutumdaki anne-babalar, kural koyarlarsa, çocuğun yaşayacağı engellenme hisleri ile kendilerini daha az seveceğinden korkarlar. Bu tutuma sıklıkla, orta yaşın üzerinde çocuk sahibi olan ailelerde ya da çocuğun kalabalık yetişkinler grubu içinde yetişen tek çocuk olması durumunda rastlanır. Kural koyulduğunda kurallar genellikle belirsizdir ve kurallara uyup uymama durumunda çocuğun karşılaşacağı sonuçlar belirlenmemiştir. Ailedeki tüm güç ve kontrol, çocuğun elinde gibidir. Anne-baba, çocuğa kural koysa bile, itiraz geldiğinde genellikle pes etme eğilimi gösterirler. Bu durum da anne-babada yetersizlik hislerine neden olur.

Bu tutumdaki anne-babaların çocukları, kendilerini kontrol etmede yetersizdir, doyumsuzdur, sorumluluk alamazlar ve problem çözme yetenekleri tam gelişmemiştir. Bu tür çocuklar isteklerini erteleyemezler ve istekleri

olmadığında saldırganlaşabilirler. Sürekli olarak anne babalarına sonsuz isteklerini yaptırmak isterler. Ne kadar ileri gidebildiklerini, anne-babanın kendileri için neler yapabileceğini denerler. Aşırı öz güven duygusu geliştirirler fakat bu duygu, yeteneklerini geliştirmeleri için göstermeleri gereken çaba konusunda ketleyici etki yapar.

 İlgisiz Tutum

Bu tutum, çocuğa ilgisiz kalma, yeterli sevgi göstermeme ve çocuğu fazla kontrol etmeme ile karekterizedir. Anne-baba çocuğun istek ve ihtiyaçlarına karşı ilgisizdir. Çocuk hiçbir kontrol ve yaptırımla karşılaşmamaktadır. Bu durumda çocuk anne-babasının dikkatini çekmek için uğraş verir. Anne-baba yeterince rehberlik etmediği için çocuk, kendine dışarıdan başka modeller seçer. Çevreye, diğer insan ya da varlıklara zarar verici davranışlar sergileyebilir.

Otoriter Tutum

Bu tutumda anne-baba, çocuğun kişiliğini hiçe saymaktadır. Katı bir disiplin içinde anne-baba, çocuğunun sorgusuz her söyleneni yapmasını bekler. Böyle yetişen çocuklar içlerinde öfke biriktirir. Kuralların nedenlerini anlayamaz. Davranışlarının sonuçlarının ne olacağı hakkında fikir sahibi değildir, bu da kendini güvensiz hissetmesine neden olur. Aşırı hassas, kaygılı, aşırı isyankar ya da aşırı boyun eğici özellikler geliştirir. Kendini ifade etmede zorlanır. Öz-güven eksikliği görülür. Yeterli düzeyde problem çözme becerisi geliştiremezler. Otoriter tutum da izin verici tutum gibi çocuklarda davranış problemleri için risk faktörüdür. Disiplini sağlamak için zor kullanmayı seçen anne ve baba, çocuğuna kimi zaman çeşitli derecelerde şiddet kullanır. Çocuk da şiddeti bir problem çözme yöntemi olarak benimser ve o da gücü yettiği kişilere bunu uygular.

Demokratik Tutum

Evde sınırları belirlenmiş bir özgürlük ortamı vardır. Evdeki kurallar açık, somut ve nettir. Çocuk yapabileceklerini, yapmaması gerekenleri ve neden yapmaması gerektiğini çok iyi bilir. Bu durum da çocukta güven duygusu yaratır. Çocuk için anne baba rehberlik eden pozisyonundadır ve çocuk kendini güvende hisseder. Sınır denemeleri yapma ihtiyacı hissetmez. Çocuk, davranışlarının sonuçlarına katlanması gerektiğini ve nasıl davrandığında nasıl bir sonuçla karşılaşacağını çok iyi bilir. Çünkü anne ve baba kurallar konusunda kararlı ve tutarlıdır. Bu tutumla yetişen çocuklar isteklerini erteleyebilir.

Çocuk kabul edilemez şekilde davrandığında yaptırım genellikle, sevilen bir durumdan süreli olarak çocuğu mahrum bırakma ya da davranışın olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılması ile ilgili çocuğa sorumluluk vermedir (kırılan- bozulan nesneyi tamire yardım etme, ortalığı temizleme gibi). Anne-baba, çocuğun ihtiyaçlarına saygı gösterir; kabul edilemez davranışa alternatif olabilecek kabul edilebilir davranışlar konusunda çocuğa rehberlik eder. Örneğin, "duvarı boyayamazsın ama yazı tahtası alıp duvarına asabiliriz, onu boyayabilirsin". Çocuğu aşağılayıcı, reddedici, anne-babanın çocukla ilişkisini bozucu nitelikte yaptırımlar uygulanmaz. Bu ortamda yetişen çocukların gelişmiş düzeyde problem çözme becerileri vardır. İşbirlikçi, öz-disiplinli, sorumlu, kendini iyi ifade eden ve öz-güvenleri yüksek olan çocuklardır.

Dengesiz ve Kararsız Tutum

Bazı anne babalar, bir olay karşısında çocuklarına kendi dediklerini kabul ettirmek isterken, değişik tutumlar arasında gider, gelirler. Bu şekildeki tutum değişiklikleri etkili olmaktan uzaktır. Çocuğun kafasında anne babanın tutarsız ve güvenilmez olduğu algısını yaratır. Bu durum nedeniyle çocuk, sorun ile ilgili olarak anne babası ile işbirliğine yanaşmaz. Sonu gelmez pazarlıklar sonucunda kazanan ya çocuktur ya da anne-baba, aralarındaki ilişkinin bozulması pahasına çocuğa dediğini yaptırır. Örneğin; anne-baba çocuğuna söz dinletmek için önce yumuşak tonda söyler, sonra pazarlık yapmayı dener, ardından sesini yükseltir, en son da sabrı taşarak çocuğunu döver. Sonra da suçluluk duygusu ile çocuğundan özür diler ya da ona oyuncak alır. Sonuç olarak çocuk nasıl davranması gerektiği ile ilgili sağlıklı bir algı geliştiremez ve çocukta doğru davranışlara ilişkin öğrenme gerçekleşemez.

Bazen de anne ve babanın, çocuğun uyması gereken kurallar konusunda birbiri ile tutarlı olmadığını görmekteyiz. Bu ortamda yetişen bir çocukta da uyulması beklenen kurallara ilişkin öğrenme süreci tam olarak gerçekleşememektedir.